I Konferencja Biblioteki Politechniki Łódzkiej

Pozyskiwanie środków z Unii Europejskiej – trudne wyzwanie dla bibliotekarza

Źródła informacji o środkach UE oraz wiedza na temat sposobów ich pozyskiwania. Zasady zarządzania i wdrażania funduszy w Polsce. Finansowy udział środków własnych podstawowym warunkiem starań o dofinansowanie z UE. Problematyka przygotowania, wypełniania i składania wniosków. Czasochłonność prac. Powołanie zespołu roboczego bibliotekarzy i fachowców reprezentujących różne dziedziny wiedzy – sposobem na rzetelne przygotowanie wniosku, zgodnego z wymogami stawianymi przez UE.

BIBWEB: internetowy kurs dla bibliotekarzy

Praca dotyczy podejmowania trudnych wyzwań przez biblioteki akademickie po wejściu do UE, wchodzenia w nowe projekty razem z zachodnimi partnerami, budowania pól współpracy, inicjowania nowego typu szkoleń dla bibliotekarzy – szkoleń zdalnych, stosowania najnowszych technologii.

Opisuje realizację polsko-niemieckiego projektu, który został podjęty przez niemiecką Fundację Bertelsmanna wspólnie z BUW i SBP. Opisuje doświadczenia współpracy, trudności we wdrażaniu projektu, efekty realizacji i prognozy.

W konkluzji zachęca do wchodzenia w projekty, gdyż one przyczyniają się do rozwoju, innowacyjności i poszerzania pól działania.

Unia Europejska ... na Syberii – uwagi na temat wspólnego projektu politechniki w Kemerowie i uczelni krajów UE

W latach 2001-2003 autorka brała udział w projekcie TEMPUS: „Development of local co-operation and upgrading library automation system at KUZSTU (Kuzbass Technical University, Kemerovo, Russia)”. Stronami projektu były następujące instytucje: Uniwersytet w Exeter, Sheffield Information Organization, Uniwersytet w Lund, Politechnika w Kemerowie. Celem projektu było zwiększenie efektywności procesu dydaktycznego na Politechnice w Kemerowie poprzez usprawnienie dostępu do (ograniczonych) zasobów książek i czasopism, znajdujących się w bibliotece głównej i innych bibliotekach Kemerowa.

Pierwszoplanowym zadaniem był zakup, instalacja i wdrożenie nowoczesnego systemu bibliotecznego. Celem dodatkowym było zainicjowanie współpracy między bibliotekami różnych typów w Kemerowie, polegającej m.in. na współużytkowaniu posiadanych zasobów. W trakcie trwania projektu uczestnicy spotykali się w Kemerowie oraz w siedzibach pozostałych uczestników. W Exeter, Lund i Sheffield bibliotekarze rosyjscy zapoznawali się z organizacją nowoczesnych bibliotek naukowych.

System podatku VAT, przepisy celne oraz procedury zamówień publicznych w Unii Europejskiej ze szczególnym uwzględnieniem rynku książek i czasopism

Celem referatu jest ukazanie systemu podatku od wartości dodanej w Unii Europejskiej: ram prawnych mających formę kilku dyrektyw – aktów prawa unijnego wymagających implementacji do krajowego systemu prawnego, a także aspektów praktycznych związanych z dokonywaniem, ewidencjonowaniem i rozliczaniem transakcji. Druga cześć referatu poświęcona jest przepisom celnym, zaś przedmiotem części trzeciej jest europejski system zamówień publicznych.

Treść ułożona jest w formie „leja”. Każdą część otwiera omówienie ogólnych zasad, zaś wieńczy – ich zastosowanie do rynku książek i czasopism. Autorka odwołuje się także – wszędzie tam, gdzie to jest wskazane – do procesów dostosowawczych w Polsce do wymogów członkostwa w Unii Europejskiej.

Standardy funkcjonowania bibliotek naukowych w Polsce. Stan prac Zespołu ds. Standardów dla Bibliotek Naukowych

W referacie zostaną przedstawione założenia projektu „Analiza funkcjonowania polskich bibliotek naukowych w Polsce” realizowanego od 2002 r. przez Zespół ds. Standardów dla Bibliotek Naukowych (ZSBN). Rezultaty projektu będą jednym z narzędzi zarządzania bibliotekami naukowymi różnego typu oraz narzędziem do ogólnej oceny bibliotek wg jednolitych kryteriów. Koncepcja przedsięwzięcia zostanie uzupełniona przeglądem tego typu prac w innych krajach.

Omówiona zostanie ponadto aplikacja internetowa do gromadzenia danych ilościowych i jakościowych z bibliotek, składająca się z elektronicznego kwestionariusza ankiety oraz bazy danych do dokonywania analiz zbiorczych bibliotek. W uzupełnieniu przedstawione zostaną problemy w wypełnieniu ankiety i wynikająca z nich dalsza modyfikacja kwestionariusza oraz wstępne rezultaty zbiorczej analizy funkcjonowania bibliotek w 2002 r.

Dostępność bibliotek akademickich dla użytkowników niepełnosprawnych w kontekście inicjatyw Unii Europejskiej na rzecz tworzenia Europy bez barier

Problem obsługi czytelników niepełnosprawnych rzadko pojawia się w odniesieniu do bibliotek akademickich. Przez wiele lat osoby niepełnosprawne kojarzono częściej z ośrodkami szkolno-wychowawczymi czy zakładami szkolenia inwalidów niż z uczelnią wyższą. Przy projektowaniu i wyposażaniu bibliotek akademickich pomijano zwykle potrzeby tego typu czytelników. Na podstawie analizy bibliotek województwa śląskiego w referacie przedstawiono główne bariery utrudniające osobom niepełnosprawnym dostęp do usług bibliotecznych.

Wejście Polski do Unii Europejskiej wpływa na zmianę podejścia do osób niepełnosprawnych. Unia od kilkunastu lat aktywnie działa na rzecz pełnej integracji społecznej. Upowszechniana jest idea tworzenia społeczeństwa otwartego dla wszystkich, bez względu na indywidualne ograniczenia.

W referacie zaprezentowano główne założenia polityki Unii wobec osób niepełnosprawnych. Przedstawiono najważniejsze akty prawne kształtujące Europę bez barier. Omówiono także fundusze unijne służące realizacji projektów na rzecz osób niepełnosprawnych ze szczególnym uwzględnieniem funduszy dostępnych szkołom wyższym.

EBLIDA Policy issues – Two recent lobbying examples

EBLIDA, the European Bureau of Library, Information and Documentation Associations, is an independent, non-profit umbrella organization of national library, information, documentation and archive associations in Europe. EBLIDA represents the interests of its members to the European Institutions with a focus on information society issues, including copyright, culture, education and EU enlargement.

EBLIDA promotes an unhindered access to culture and knowledge in the digital age and the role of cultural heritage institutions in achieving this goal.

EBLIDA lobbies to defend and promote the interests of the library, archive and information sectors and professionals in Europe. The lobbying efforts of EBLIDA operate in two directions:

• Influencing the European and International institutions and organizations
• Providing support to and encouraging lobbying actions at national level.

Standaryzacja i unifikacja – kłopot czy korzyści?

Przedmiotem artykułu jest analiza ewentualnych korzyści płynących ze standaryzacji i osiąganej dzięki niej unifikacji w polskich bibliotekach akademickich. Standaryzacja – wymuszona m.in. poprzez członkostwo w Unii Europejskiej – może służyć: stworzeniu możliwości współpracy międzybibliotecznej; optymalizacji działań w bibliotece; stworzeniu mechanizmów i narzędzi kontroli. Obszarami normalizacji mogą być: metadane; organizacja i sposób funkcjonowania bibliotek; efekty działania bibliotek.

Biblioteki akademickie od dawna wykorzystują w swej pracy różnego rodzaju normy. Jednak zmiany technologiczne wpływają na sposób działania biblioteki. Tym samym zmieniają się potrzeby w obszarze normalizacji i zakres ewentualnych korzyści płynących z normalizacji i unifikacji.

The library and its role within the University information system. The case study of Palacky University information system

Information systems are very vital and dynamically developing part of the life of the University. Past years at Palacky University brought couple of changes into life, including those concerning the Information Centre. Nevertheless, there was no reason to change the system in principle, or even to dissolve it, and replace it with another system. It seems that the fourteen year old decision of the university management resulted in creation of flexible and vital information system, with lot of fairly extensive functions and services for users.

Biblioteki cyfrowe w Polsce i BWN: w poszukiwaniu drogi racjonalnego rozwoju

Biblioteka Wirtualna Nauki, prowadzona przez Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego, rozwija się poprzez tworzenie i rozbudowę kolekcji pełnotekstowych, zorientowanych bądź na dostawę konkretnego serwisu, jak ScienceDirect, bądź dziedzinowo (matematyczno-fizyczna, humanistyczno-społeczna, dydaktyczna, podręczna itp.). Materiał cyfrowy będzie udostępniany przez wydawców bądź wytwarzany drogą digitalizacji. Docelowe, ujednolicone narzędzie wyszukiwawcze umożliwi skrośne przeszukiwanie wszystkich kolekcji według różnych kryteriów, w tym rzeczowych (słowa kluczowe i klasyfikacja).

U źródeł tego typu przedsięwzięć leży przekonanie, że – odpowiednio organizowane i finansowane – mogą się one stawać wielkimi portalami, realizującymi różnorodne zapotrzebowania użytkowników na tyle skutecznie, by poprzestawali oni na jednym źródle informacji („one stop shopping”). Tymczasem jednak tworzenie rozmaitych serwisów i baz danych, jak też podejmowanie różnorodnych inicjatyw digitalizacyjnych stanowi zrozumiałą ambicję wielu bibliotek i ośrodków komputerowych.

Rozproszenie i słaba koordynacja tych przedsięwzięć stwarza wszakże ryzyko niepotrzebnego pomnażania kosztów, a ponadto dezorientuje użytkownika; odmienne i niestandardowe narzędzia stosowane w poszczególnych serwisach utrudniają kształtowanie zasadniczych sprawności wyszukiwawczych u większych grup użytkowników, takich jak uczniowie czy studenci.

Na to nakłada się mnogość tzw. konsorcjów, czyli grup bibliotek, realizujących wspólnie tylko jedno zadanie: zakup pewnego serwisu za wynegocjowaną stawkę grupową. Dobrodziejstwa tych konsorcjów mają charakter ekonomiczny a nie funkcjonalny – nie oferują one koncentracji materiału cyfrowego.

Poszukując racjonalnych dróg rozwoju zasobów informacyjnych w Polsce, czas spojrzeć na istniejące ogólnokrajowe portale biblioteczne, np. skandynawskie, lub wielofunkcyjny charakter regionalnych konsorcjów południowoafrykańskich, zrzeszonych w krajowym konsorcjum konsorcjów, i zastanowić się nad adaptowalnością tych wzorców.

Era wiedzy, era informacji

Masowość wyższej edukacji, ogromna liczba studentów uczelni państwowych i niepaństwowych, dziennych i zaocznych oraz aktywniejsze metody nauczania i uczenia się wymagają bardzo elastycznego podejścia w zarządzaniu biblioteką. Biblioteka zmienia się w Akademickie Centrum Zasobów Informacyjnych.

Dążenie do ciągłego rozwoju systemu informacyjno-edukacyjnego jako istotnego elementu dydaktyki, badań naukowych i poznawczych, prac badawczo-rozwojowych, procesów wdrożeniowych i dyfuzyjnych w oparciu o aktualne potrzeby naszych klientów oraz ich oczekiwania, to główne zadania nowoczesnego ACZI.

Biblioteki akademickie jako źródło wiedzy o Unii Europejskiej

Na podstawie badań przeprowadzonych w krakowskich bibliotekach akademickich określono wielkość i rodzaj księgozbiorów europejskich jakimi dysponują poszczególne biblioteki. W badaniach wzięto pod uwagę 36 krakowskich bibliotek akademickich, w tym 8 bibliotek wydziałowych i 13 instytutowych.

Oprócz informacji znajdujących się na stronach internetowych bibliotek wykorzystano dane z kwestionariuszy wywiadów przeprowadzonych z pracownikami bibliotek akademickich. Zapoznano się również z katalogami bibliotecznymi i bazami elektronicznymi jakimi dysponują wybrane biblioteki.

Bibliotekarstwo w krajach UE i w krajach kandydyjących. Komentarz do bibliografii

Przedmiotem wystąpienia będzie prezentacja źródła metainformacji powstającego na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Łódzkiego w ramach kształcenia w zakresie bibliotekoznawstwa i komunikacji społecznej. Bibliografię w postaci bazy danych opracowuje grupa studentów III r. studiów dziennych. Przedstawione zostaną cele i uzasadnienie sporządzenia takiej bibliografii, jej miejsce pośród innych istniejących źródeł informacji bibliograficznej dotyczących Unii Europejskiej i krajów Wspólnoty oraz metodyka.

Copyright, Libraries and the European Union

Librarians have always been in the front line of the 'war' between copyright owners and users of copyright materials. Whilst the owners have always wished to gain adequate remuneration from use of their products, and at the same time have wanted to control its use to ensure that piracy does not damage their business or that inaccurate versions of texts do not damage their reputation, users have wanted free and unfettered access to copyright works for their work and recreation.

Librarians need to be both helpful to their patrons and to ensure that copyright owners' interests are respected. This is a difficult thing to achieve, and has been made more difficult by trends in technology, which have made it easier then ever to make multiple copies of works.

Copyright owners have responded to the challenges of electronic information in three ways – to press for stronger copyright laws, to develop technical measures ('code' in Lawrence Lessig's terminology) the restrict access to copyright works, and to develop licences with strict terms and conditions. They use a combination of all three to protect their interests, often to the annoyance of users and librarians.

The European Union's role is to ensure that there is both a vigorous and profitable copyright creation industry within the EU (with the not so hidden agenda that this should counter – balance the extremely strong US copyright industries), and at the same time to ensure that the traditional balance in copyright between owners and users is kept reasonably fair.

The paper will focus on the recent EU Directive on copyright in the information society and will consider how successful the EU has been in its aims, and what the implications of this Directive, and general trends are, for the library profession within Europe.

Czytelnik w drodze po informację prawniczą. Z doświadczeń pracownika informacji dziedzinowej Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie

W nowym gmachu Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie czytelnicy otrzymali do dyspozycji wśród ośmiu szerokich dziedzin w wolnym dostępie dziedzinę Prawo. Nauki polityczne, dostępną przez 12 godzin dziennie od poniedziałku do soboty oraz przez 5 godzin w niedzielę

Od kilku lat osiąga ona najwyższy wskaźnik wykorzystania księgozbioru. Opiekę nad nią sprawuje informator dziedzinowy, z wykształcenia historyk, z zawodu bibliotekarz z wieloletnią praktyką w bezpośredniej obsłudze czytelnika. Jego uwagi i spostrzeżenia, dotyczące potrzeb użytkowników Biblioteki w zakresie informacji prawniczej, zwłaszcza związanej z problematyką integracji europejskiej oraz możliwości dostępu do niej w BUW stanowią w głównej mierze treść referatu.

Model hybrydowy współczesnej polskiej biblioteki akademickiej

Przemiany polityczno-gospodarcze w naszym kraju oraz przypadający na ostatnią dekadę XX wieku intensywny rozwój technologii teleinformatycznych spowodowały przeobrażenia w polskich bibliotekach akademickich. Polegały one nie tylko na zintensyfikowaniu komputeryzacji procesów biblioteczno-informacyjnych i szerokim stosowaniu nowoczesnych technik informacyjnych, ale także na adaptacji najnowocześniejszych rozwiązań teleinformatycznych do swych własnych potrzeb.

Biblioteki zaczęły wykorzystywać media elektroniczne i sieciowe systemy informacyjne, stworzyły własne witryny internetowe, rozpoczęły digitalizację zbiorów i podjęły szeroko zakrojoną współpracę sieciową. W efekcie tych przemian większość bibliotek akademickich wytworzyła zupełnie nową jakość w formie i zakresie swego funkcjonowania, poszerzając je poza charakterystyczny dla biblioteki tradycyjnej – określony czas i przestrzeń, oraz oferując swym użytkownikom sieciowym usługi – 24 godziny na dobę przez 7 dni w tygodniu.

W ten sposób powstał i rozwija się model hybrydowy współczesnej polskiej biblioteki akademickiej, stanowiący połączenie modelu biblioteki tradycyjnej i biblioteki elektronicznej. Pozwala on w sposób niezwykle dynamiczny reagować na pojawiające się przed bibliotekami uczelnianymi, nowe wyzwania, do których zaliczyć należy przede wszystkim wspieranie nowych form, metod i kierunków kształcenia na macierzystych uczelniach.

Model ten wydaje się najlepiej odpowiadać aktualnym potrzebom współczesnych bibliotek akademickich, gdyż pozwala najpełniej (tradycyjnie i wirtualnie) realizować potrzeby indywidualnych użytkowników, a dzięki szeroko zakrojonej współpracy sieciowej – biblioteki hybrydowe są w stanie kreować zasoby i usługi w bardzo szerokim zakresie, niemożliwym do zaoferowania przez jakąkolwiek bibliotekę tradycyjną.

Obsługa czytelników w dobie społeczeństwa informacyjnego na przykładzie Biblioteki Głównej i Centrum Informacji Naukowej Akademii Rolniczej im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu

Biblioteka akademicka odgrywa znaczącą rolę w kształtowaniu społeczeństwa informacyjnego realizowaną poprzez usługi informacyjne i edukacyjne. Zadaniem biblioteki naukowej jest przybliżanie nowych technologii informatycznych, tworzenie zasobów informacyjnych, następnie udostępnianie ich szerokiej grupie użytkowników. Budowa społeczeństwa informacyjnego to jeden z wielu celów strategicznych Unii Europejskiej.

Zmiany zachodzące w szkolnictwie wyższym dotyczące przejścia od „nauczania” do „uczenia się”, nowych kierunków oraz form dydaktycznych, nauczania na odległość i zarządzania informacją wymuszają zmianę organizacji pracy w bibliotekach akademickich.

Przedmiotem referatu jest zatem przedstawienie przygotowania biblioteki akademickiej do nowych wyzwań, na przykładzie Biblioteki Głównej Akademii Rolniczej w Poznaniu. W referacie przedstawione zostaną opinie czytelników oraz dane statystyczne na temat przydatności i wykorzystania wymienionych źródeł informacji oraz wykorzystania księgozbioru bibliotecznego. Zawarte zostaną refleksje na temat zachodzących zmian w bibliotece wymuszonych nowymi technologiami informacyjnymi oraz oczekiwania użytkowników Biblioteki.

Współpraca bibliotek medycznych w ramach DC WHO/Europe

Dla bibliotek akademickich przystąpienie Polski do Unii Europejskiej oznacza nie tylko dostosowanie prawa, czy zapewnienie odpowiednich standardów działań, wiąże się również z możliwością szerszej współpracy między bibliotekami krajów Europy.

W wielu bibliotekach zasady współpracy zostały wypracowane już wcześniej. Jednym z przykładów jest sieć bibliotek medycznych działających jako Centra Dokumentacji Światowej Organizacji Zdrowia w Europie (DC WHO/Europe). Polska od momentu utworzenia WHO w 1948 r. jest krajem członkowskim tej organizacji. Biuro Regionalne WHO z Kopenhagi powołało 51 Centrów Dokumentacji przy bibliotekach lub innych instytucjach związanych z ochroną zdrowia w różnych krajach Europy.

Zadaniem takich centrów jest gromadzenie i udostępnianie dokumentów, raportów, wydawnictw WHO. Wszystkie publikacje WHO udostępniane są bezpłatnie na miejscu dla osób zainteresowanych problematyką zdrowia na świecie, opracowaniami statystycznymi z zakresu sytuacji zdrowotnej, zapadalności na różnego rodzaju choroby, zagrożeniami zdrowotnymi w różnych regionach świata.

Obecnie w Polsce funkcjonują dwa Centra Dokumentacji WHO: jedno przy Głównej Bibliotece Lekarskiej w Warszawie, drugie przy Bibliotece Naukowej Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. Celem referatu jest krótkie przedstawienie działających centrów w Europie i omówienie zasad współpracy z innymi bibliotekami.

Przychody i koszty w bibliotekach krajów UE, kandydujących i Polski. Próba analizy i porównania

Na dręczące wielu dyrektorów bibliotek pytanie o źródła finansowania i strukturę kosztów bibliotek akademickich w najbliższych latach, nie można, jak na razie, znaleźć ani prostej i jednoznacznej odpowiedzi jak też trudno doszukać się zapowiedzi zmian obowiązujących przepisów.

Podjęto zatem, próbę znalezienia praktycznej odpowiedzi na powyższe pytanie poprzez analizę procentowej struktury przychodów i kosztów w bibliotekach krajów Unii Europejskiej, krajów kandydujących i Polski. W tym celu rozesłano ankiety do bibliotek uczelnianych w tych krajach, a zebrane wyniki poddane zostaną analizie i porównane z odpowiedziami uzyskanymi z akademickich bibliotek krajowych.

Opracowanie wyników badań poprzedzono obszernym omówieniem najważniejszych zagadnień związanych z problematyką przychodów i kosztów, opartym o dane uzyskane z różnego rodzaju raportów i sprawozdań bibliotecznych, dostępnych w Internecie.

Rola biblioteki uczelnianej w procesie internacjonalizacji

Proces boloński zapoczątkowany w 1999 roku powinien doprowadzić do stworzenia do roku 2010 Europejskiej Przestrzeni Szkolnictwa Wyższego. Aktywne włączenie uczelni w ten proces stwarza nowe wyzwania dla bibliotek uczelnianych. Dotyczy to także tworzenia, przechowywania jak i udostępniania informacji dotyczących procesu dydaktycznego uczelni jak i stworzenia warunków pracy dla obcojęzycznych grup studenckich.

Współpraca międzynarodowa powoduje przemiany w metodach dydaktycznych stosowanych w uczelniach. W większości przypadków bez pomocy ze strony biblioteki rozwój tych metod jest niemożliwy. Powstaje więc pytanie: jakie nowe zadania dla biblioteki akademickiej wynikają z dynamicznego rozwoju inernacjonalizacji?

Polskie biblioteki akademickie w Europie opartej na wiedzy

Biblioteki akademickie nie stanowią autonomicznych jednostek ani pod względem finansowym, ani strukturalnym. Próżno więc szukać w unijnych dokumentach zapisów regulujących ich finansowanie. Również ich macierzyste jednostki – szkoły wyższe – nie podlegają procesom integracji rozumianej jako ujednolicenie uregulowań prawnych, które narzucałyby konieczność zmian.

Zgodnie z postanowieniem Traktatu o Utworzeniu Wspólnoty Europejskiej sfera edukacji, zarówno w zakresie struktury jak i treści, pozostaje w kompetencji każdego państwa członkowskiego. Nie oznacza to jednak, iż wejście do UE nie wpłynie na środowisko uczelni, a tym samym bibliotek akademickich.

Edukacja, zwłaszcza w szkołach wyższych, jest jedną z najważniejszych dziedzin, która będzie miała decydujący wpływ na osiągnięcie celu strategicznego określonego dla państw członkowskich UE na posiedzeniu Rady Europejskiej w Lizbonie. Celem tym jest stworzenie społeczeństwa wiedzy oraz osiągnięcie przez unijną gospodarkę pozycji najbardziej konkurencyjnej gospodarki świata.

Referat podejmuje próbę analizy założeń Deklaracji Bolońskiej i Strategii Lizbońskiej pod kątem rozwoju bibliotek akademickich w Polsce.

Usługi informacyjne w polskich bibliotekach szkół wyższych na tle usług bibliotek zachodnioeuropejskich. Studium porównawcze

W referacie przedstawiono usługi wybranych bibliotek szkół wyższych Polski i niektórych krajów europejskich. Przeprowadzona analiza pozwoliła na sformułowanie twierdzenia, że zakresy usług świadczonych przez porównywane biblioteki w znacznym stopniu pokrywają się. Dotyczy to przede wszystkim rodzaju udostępnianych materiałów, sposobu realizacji zamówień, dostępu do elektronicznych informacji, baz danych i elektronicznych czasopism, czy szkolenia potencjalnych użytkowników.

Różnice wynikają głównie ze słabo rozwiniętego jeszcze w Polsce rynku profesjonalnych producentów informacyjnych baz danych – co zmusza biblioteki do samodzielnego ich tworzenia dla zaspokojenia bardziej specjalistycznych potrzeb informacyjnych.

Europa wobec wzrostu cen czasopism – warunki zjednoczenia

Stały wzrost cen czasopism, budzi coraz większe protesty środowiska naukowego i jest przyczyną powstania inicjatyw zmierzających do ograniczenia wydatków na ich zakup. Wskazano dwa podstawowe kierunki tworzonych barier: lokalne – w formie konsorcjów oraz „paneuropejskie” zmierzające do powszechnego udostępniania piśmiennictwa naukowego.

Biblioteki tworzą konsorcja, które umożliwiają tańszą prenumeratę wielu tytułów, ale nie rozwiązują problemu stałego, nieuzasadnionego wzrostu kosztów. Ich celem jest obniżenie ceny jednostkowej tytułu, ale nie redukują ogólnych rocznych opłat. Mają charakter lokalny, gdyż dotyczą poszczególnych miast, regionów lub co najwyżej krajów.

Z drugiej strony powstają ogólnoeuropejskie inicjatywy alternatywne wobec oferty dużych wydawców czasopism naukowych, takie jak SPARC, FIGARO, GAP, Budapest Open Access Iniciative – których celem jest zapewnienie dostępu do piśmiennictwa naukowego bezpłatnie lub na warunkach niekomercyjnych. Oferują nowe podejście do finansowania czasopism naukowych oraz zasad ich udostępniania, zgodnie z którym główne koszty ponoszą jednostki naukowe i autorzy prac naukowych, a nie biblioteki udostępniające wydawnictwa.

Oceniono zakres współpracy krajów europejskich przy tworzeniu tych inicjatyw. Omówiono w tym kontekście politykę tworzenia konsorcjów w Polsce. Wskazano na jej opóźnienia w podejmowaniu i uczestniczeniu w inicjatywach typu „open access”, co jest szczególnie niekorzystne w odniesieniu do polityki upowszechniania naukowego piśmiennictwa polskiego.

Rządowy Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 2004-2006 szansą dla bibliotek akademickich?

Polskie biblioteki akademickie przeszły rewolucyjną drogę rozwoju w ostatniej dekadzie XX wieku i kontynuują ją w nowym stuleciu. Pierwszym krokiem była komputeryzacja i zastosowanie zintegrowanych systemów bibliotecznych. Biblioteki włączyły się tym samym w budowę społeczeństwa informacyjnego, stały się silnym jego ogniwem.

Biblioteki uczestniczyły również w przygotowaniu społeczeństwa do wstąpienia do Unii. Nowym wyzwaniem dla bibliotek akademickich, już po wejściu do Unii Europejskiej, na miarę ich możliwości, jest podjęcie trudu:

• współtworzenia warunków wzrostu konkurencyjności regionów,
• przeciwdziałania marginalizacji niektórych regionów,
• sprzyjania długofalowemu rozwojowi regionu,
• sprzyjania spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej,
• integracji z Unią Europejską.

Szansą na odegranie istotnej roli w osiągnięciu przedstawionych wyżej celów jest włączenie się w realizację opracowanego przez Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Podstawy Wsparcia Wspólnoty na lata 2004-2006. Warszawa, grudzień 2003.

Analiza tego dokumentu pokazuje, iż w jego realizacji przewidziano udział uczelni wyższych i ich bibliotek. Precyzuje to kolejny dokument zatytułowany: Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 2004-2006. (Wersja 3). Uzupełnienie Programu ze stycznia 2004 r., który zawiera przede wszystkim dokładne i usystematyzowane opisy działań.

Możliwości działania i zadania dla bibliotek akademickich określone zostały w poszczególnych priorytetach oraz działaniach i poddziałaniach m.in.: Poddziałanie 1.3.1 – Regionalna infrastruktura edukacyjna. Skala naszego udziału w realizacji programu zależeć będzie w dużym stopniu od aktywności, pomysłowości, umiejętności tworzenia projektów i zjednywania partnerów, siły przekonywania.

Włączenie się w realizację ZPORR 2004-2006 powinno być nie tylko szansą dla bibliotek akademickich, ale obowiązkiem i koniecznością. Obowiązkiem, gdyż uczelni i bibliotek nie może zabraknąć w realizacji powyższego programu, tak jak nie zabrakło nas w procesie transformacji ustrojowej, społecznej i ekonomicznej, budowaniu społeczeństwa informacyjnego. Koniecznością, gdyż inaczej oddamy pole innym, sami ograniczymy zakres naszych działań i możliwość aktywnego uczestniczenia w przemianach cywilizacyjnych.

Należy wziąć również pod uwagę fakt, iż na realizację programu przeznaczono kwotę 4 229 mln Euro. Nie są to pieniądze łatwe do zdobycia. Warto jednak podjąć trud sięgnięcia po jakąś część tej kwoty. Pozyskane środki mogą w znakomity sposób przyczynić się do stworzenia, a najczęściej już do rozbudowy i unowocześnienia szeroko rozumianej infrastruktury bibliotek akademickich, bo na te cele możemy je przeznaczyć.

W dalszej części koncentruję się na przybliżeniu warunków, zasad i procedur przygotowania projektu będącego podstawą starania się o środki finansowe.

Dostęp do czasopism elektronicznych w krajach Unii Europejskiej

Na przestrzeni ostatnich lat wzrasta zainteresowanie czasopismami elektronicznymi wśród użytkowników bibliotek akademickich, gdyż pojawienie się tej nowej formy publikacji stworzyło lepsze możliwości zaspokajania potrzeb informacyjnych środowiska naukowego. W kontekście wejścia Polski do Unii Europejskiej interesującym niewątpliwie zagadnieniem jest poznanie systemów organizacji dostępu do e-czasopism w różnych krajach.

W referacie przedstawiono kilka modeli takiego dostępu w wybranych krajach unijnych oraz podjęto próbę porównania ich z modelem funkcjonującym w Polsce.

Czy przystąpienie do Unii Europejskiej zagraża polskim bibliotekom? Prawa autorskie w środowisku cyfrowym – implikacje dla bibliotek

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej wiąże się ze zmianami w zakresie ustawodawstwa. Proces dostosowawczy trwał wiele lat i od jego początku bibliotekarzy nurtowało pytanie o regulacje prawne Unii Europejskiej dotyczące bibliotek. Oczekiwaliśmy, że Unia reguluje zasady działania bibliotek, wyznacza standardy pracy bibliotekarzy jednym słowem zmieni sytuację prawną bibliotek w Polsce. Okazało się jednak, że ustawodawstwo unijne nie zajmuje się tymi problemami, dotyka jednak bibliotek w zakresie, w jakim się nie spodziewaliśmy.

Coraz większego znaczenia nabierają, bowiem regulacje związane z prawem autorskim, dostępem do informacji, opodatkowaniem usług elektronicznych. To właśnie dyrektywy związane z tymi zagadnieniami mają znaczący wpływ na działalność bibliotek. Znaczenie właśnie tych regulacji wiąże się przede wszystkim z rozwojem społeczeństwa informacyjnego.

Dzięki pośrednictwu globalnej sieci dostęp do przedmiotów własności intelektualnej jest dziś ułatwiony. Zaniepokojeni tym faktem właściciele praw autorskich starają się o większą ich ochronę. Starania te wiążą się z bardziej restrykcyjnym prawem autorskim a to z kolei wpływa na ograniczenia w działalności bibliotek.

Referat dotyczyć będzie zmian w polskim prawie autorskim i prawach pokrewnych, które dokonały się w ciągu ostatnich kilku lat. Zmiany te są wynikiem dostosowania polskiego prawa autorskiego do wymogów dyrektywy 2001/29/EC o niektórych aspektach prawa autorskiego i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym.

Kolejna nowelizacji prawa autorskiego, która jest obecnie przedmiotem prac Parlamentu, może odmienić zakres ustawowej licencji odnoszącej się do nieodpłatnego udostępniania egzemplarzy utworów przez biblioteki. W związku z tym, w referacie omówiony zostanie zakres dozwolonego użytku dla bibliotek ze szczególnym uwzględnieniem dzieł w formie elektronicznej.

Programy Unii Europejskiej dla polskich bibliotek akademickich – przegląd dostępnych źródeł finansowania

Chciałabym przedstawić dostępne „na dziś”, to znaczy na czerwiec 2004, granty dla polskich bibliotek akademickich (na zasadzie przeglądu co jest, lub wkrótce będzie dostępne).

Uczestnicy konferencji uważają, że do najważniejszych zadań, których realizacja może przybliżyć poziom polskich bibliotek do najlepszych europejskich, należą niżej wymienione (wg kolejności wygłaszanych referatów i głosów w dyskusji):

• Zaktywizowanie działalności w zakresie rozwoju bibliotek, ponieważ „powieszenie unijnej flagi na uniwersytecie nie zmieni sytuacji polskich bibliotek. Status biblioteki będzie zależał od aktywności jej pracowników, umiejętności autopromocji i przychylności władz uczelni” ...„Unia nie zaprowadzi więc w Polsce szeroko rozumianego, i tak dziś niezbędnego porządku, zwłaszcza w bibliotekach akademickich, które nie stanowią autonomicznych jednostek ani pod względem finansowym, ani strukturalnym. Skarbnice wiedzy w Unii nie są zorganizowane według jednych i tych samych zasad, próżno więc szukać w dokumentach wspólnotowych zapisów regulujących ich funkcjonowanie”.
• Rozwój normalizacji i jej wdrożenie w bibliotekach. Przy wdrażaniu norm dotyczących poziomu usług należy brać pod uwagę ich opłacalność i zwracać uwagę na zróżnicowanie bibliotek.
• Opracowanie norm i zaleceń krajowych oraz wynikających z nich ujednoliconych zestawów danych statystycznych i/lub wskaźników efektywności, które byłyby zbierane (nawet obowiązkowo) każdego roku w celu opracowywania zbiorczych analiz lub prowadzenia badań porównawczych.
• Uwzględnianie idei prezentowanych w „Strategii rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce do roku 2010" (stworzonej w celu realizacji założeń Deklaracji Bolońskiej i Strategii Lizbońskiej), a w szczególności następującego akapitu: "Era społeczeństwa przemysłowego ustępuje erze społeczeństwa informacyjnego, co oznacza przejście od treningu i zapamiętywania informacji do rozwijania zdolności samodzielnego uczenia się, wyszukiwania i selekcjonowania informacji, a także posługiwania się nowymi technikami informacyjnymi i komunikacyjnymi".
• Wspieranie EBLIDA i lobbing na rzecz korzystniejszego dla bibliotek zharmonizowania europejskiego prawa autorskiego, które z powodu wprowadzenia wyjątków korzystnych dla użytkowników dzieł (tylko opcjonalnych dla krajów członkowskich), zachwiały równowagę między prawami właścicieli praw autorskich, a prawami użytkowników dzieł.
• Dążenie do wypracowania konsorcyjnego modelu (lub modeli) rozwoju zasobów informacyjnych w Polsce, który łączyłby funkcjonalność i ekonomikę, przy wykorzystaniu doświadczeń światowych. Zalety takich rozwiązań to wymierne korzyści w postaci oszczędności finansowych zrzeszonych bibliotek, efektywnego wykorzystania zasobów, zwiększenia liczby dostępnych tytułów, a także optymalnego zarządzania informacją o czasopismach. Modele te powinny uwzględniać zapewnienie bibliotekom prawa dostępu do opłaconych źródeł elektronicznych po wygaśnięciu umowy.
• Zdobywanie grantów z funduszy europejskich, mimo skomplikowanej i wymagającej sporej wiedzy o funduszach i projektach unijnych (a także znajomości języków obcych) procedury. Podobne działania dotyczą zdobywania grantów krajowych. Postuluje się powołanie ogólnopolskiego zespołu bibliotekarzy z doświadczeniem w pozyskiwaniu funduszy z UE.
• Upowszechnianie informacji o Unii Europejskiej, zarówno w formie tradycyjnej jak i elektronicznej.
• Lobbing na rzecz zwiększenia aktywności uczelni w planowaniu strategicznym i zarządzaniu finansami biblioteki oraz na rzecz lepszej współpracy biblioteki z uczelnią poprzez wprowadzenie przejrzystych zasad, modeli i formuł.
• Struktura finansowania bibliotek jest bliska procentowym wskaźnikom krajów UE. Nie należy więc oczekiwać zmiany w tym zakresie, mimo że takie nadzieje łączono z wejściem Polski do UE.
• Realizacja nowych projektów razem z zachodnimi partnerami, tworzenie obszarów współpracy, inicjowanie nowego typu szkoleń dla bibliotekarzy (kursy zdalne), stosowanie najnowszych technologii.
• Elastyczność w zatrudnianiu w bibliotekach, ze szczególnym uwzględnieniem zmieniających się potrzeb użytkowników (np. bibliotekarz dziedzinowy).
• Lobbing na rzecz dobrej, nowoczesnej ustawy o bibliotekach i wsparcia państwa, które obecnie nie jest zainteresowane rozwojem bibliotek i nie łączy ich z rozwojem społeczeństwa informacyjnego.
• Wprowadzenie modelu hybrydowego polskiej biblioteki akademickiej, wykorzystującego zarówno przestrzeń wirtualną, jak i fizyczną i oferującego dostęp do źródeł drukowanych i elektronicznych.
• Stopniowa transformacja biblioteki z ośrodka informacji w ośrodek wiedzy, uwzględniająca zmiany zachodzące w szkolnictwie wyższym – od „nauczania” do „uczenia się”, nowe kierunki oraz formy dydaktyczne, nauczanie na odległość i zarządzania informacją.
• Uwzględnianie w dużo szerszym zakresie potrzeb użytkowników niepełnosprawnych wg wzorców UE aktywnie działającej na rzecz pełnej integracji społecznej.
• Korzystanie z doświadczeń europejskich w zakresie tworzenia uczelnianych centrów zasobów informacyjnych łączących w jedną agendę dotychczasowe centra komputerowe i biblioteki.
• Stałe analizowanie potrzeb użytkowników i szersze ich uwzględnianie ze szczególnym zwróceniem uwagi na potrzeby wynikające z internacjonalizacji kształcenia.
• Uczestnicy konferencji, wyrazili zaniepokojenie z powodu nieustannie rosnących cen materiałów bibliotecznych i wynikającym z tego zagrożeniom dla nauki. Wg raportu Association of Research Libraries (ARL), średni koszt czasopism z zakresu nauk ścisłych, medycznych i technicznych (STM) wzrósł w latach 1986-2002 o 227%, a wydawnictw zwartych o 75%, podczas gdy ceny towarów konsumpcyjnych wzrosły tylko o 64%. W tym samym okresie w budżetach bibliotek ARL wydatki na zakup czasopism zwiększyły się o 9%, przy jednoczesnym spadku kwot na zakup wydawnictw zwartych o 5%. Dysproporcja jest oczywista, a jej negatywne efekty odczuwają wszyscy uczestnicy obiegu informacji naukowej.
• Szczególna uwagę zwrócono na głoszoną w wielu światowych dokumentach i inicjatywach ideę tworzenia czasopism „open access”. Odczuwalny jest jednak brak jednolitego modelu ich finansowania (opłaty wnoszone przez autorów, darowizny instytucji użytku publicznego i fundacji lub finansowanie ze środków publicznych czy dochodów towarzystw naukowych).We wspólnym interesie bibliotekarzy i użytkowników leży znalezienie racjonalnego rozwiązania problemu wdrożenia idei „open access.